χρηματιστήριο

Το χ. είναι η επίσημη αγορά, όπου συναντώνται τα πρόσωπα που πωλούν και αγοράζουν ορισμένα αγαθά. Το χ. διαφέρει από τις άλλες αγορές ως προς το ότι τα αγαθά που ανταλλάσσονται σε αυτό δεν υπάρχουν αυτούσια. Για τον λόγο αυτό μπορούν να είναι αντικείμενο εμπορίου του χ. μόνο ομογενή και μεταβιβάσιμα αγαθά, όπως συνάλλαγμα, τρόφιμα, τίτλοι. Ανάλογα με το αντικείμενο των πράξεών τους, τα χ. διακρίνονται κυρίως σε χρηματιστήρια εμπορευμάτων, όπου διαπραγματεύονται γεωργικά προϊόντα και πρώτες ύλες, και σε χρηματιστήρια αξιών, όπου γίνεται το εμπόριο των τίτλων και του συναλλάγματος. Μερικά χ. (όπως του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης) είναι οργανισμοί ιδιωτικής μορφής, ενώ άλλα είναι δημόσιοι οργανισμοί. Όλα έχουν τους ειδικούς κανονισμούς τους, οι οποίοι περιορίζουν το δικαίωμα συμμετοχής στις διαπραγματεύσεις σε ορισμένα πρόσωπα (εγγεγραμμένους χρηματιστές, εντεταλμένους μεσίτες), καθορίζουν για τις διαπραγματεύσεις αυτές συγκεκριμένες ημέρες και ώρες (ημερολόγιο του χρηματιστηρίου), καθορίζουν τον τρόπο κατά τον οποίο συντάσσονται τα δελτία του χρηματιστηρίου, συνήθως καθημερινά (που παρουσιάζουν τις τιμές που σημειώθηκαν και συχνά είναι νόμιμη πηγή βεβαίωσης των ίδιων των τιμών), που προβλέπουν τρόπους διαιτησίας και κυρώσεις ιδιαίτερα αυστηρές για τη μη εκπλήρωση υποχρεώσεων που έχουν αναληφθεί (αναγκαστική εκτέλεση του χρηματιστηρίου). Οικονομικός ρόλος του χ. είναι να συγκεντρώσει σε έναν τόπο τη ζήτηση και την προσφορά ενός ορισμένου εμπορεύματος, αλλά και η εξισορρόπηση των τιμών στον χώρο και στον χρόνο. Χρηματιστήριο εμπορευμάτων. Στο χ. εμπορευμάτων γίνεται το χονδρικό εμπόριο μερικών εμπορευμάτων που έχουν μεγάλη αγορά: πρώτων υλών ή γεωργικών προϊόντων μεγάλης κατανάλωσης (μαλλί, βαμβάκι, σιτηρά, καφές κλπ.). Τα χ. εμπορευμάτων είναι συχνά ειδικευμένα σε ένα μόνο προϊόν (π.χ. το χ. βάμβακος). Με τη συγκέντρωση στο χ. του όγκου των πράξεων κάθε τόπου και των πράξεων αρμπιτράζ ανάμεσα σε έναν τόπο και έναν άλλο, τα χ. αυτά διευκολύνουν την καλύτερη κατανομή των εμπορευμάτων, οπουδήποτε και αν παράγονται, πραγματοποιώντας όχι μόνο την ενότητα της τιμής στον χώρο, αλλά και τη σταθερότητά της στον χρόνο. Πραγματικά, όταν η ζήτηση ενός προϊόντος διατηρείται σχετικά ομοιόμορφη μέσα στο έτος, ενώ (όπως συμβαίνει με τα αγροτικά προϊόντα) η προσφορά συγκεντρώνεται σε σύντομη εποχική περίοδο και όταν τα έτη της καλής σοδιάς διαδέχονται έτη κακής σοδιάς, οι τιμές των εμπορευμάτων, αν προέκυπταν από τη συνάντηση μόνο των ζητήσεων και των προσφορών της στιγμής, θα δέχονταν απότομες διακυμάνσεις. Χρηματιστήριο αξιών. Στο χ. αξιών γίνεται το εμπόριο των τίτλων και του συναλλάγματος. Εκτός του ότι συγκεντρώνει τις αγοραπωλησίες ξένου συναλλάγματος μεταξύ αυτώνν που ασχολούνται με το εξωτερικό εμπόριο, το χ. αξιών είναι ένα από τα κυριότερα όργανα του χρηματιστικού εμπορίου, δηλαδή του εμπορίου που προμηθεύει τα αναγκαία μέσα στην παραγωγή νέων παγίων κεφαλαίων. Οι μεγάλες διαστάσεις που πήραν οι νεότερες επιχειρήσεις, οι οποίες για να πραγματοποιήσουν την παραγωγή τους κάνουν κολοσσιαίες επενδύσεις, έχουν ως συνέπεια ότι κατά κανόνα τα απαραίτητα χρηματικά μέσα δεν μπορούν να προσφερθούν πλέον –όπως συνέβαινε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση– από μεμονωμένους επιχειρηματίες με τις δικές τους αποταμιεύσεις και τις πιστώσεις που μπορούσαν να βρουν προσωπικά. Γι’ αυτό δημιουργήθηκαν οι μετοχικές εταιρείες, που συγκεντρώνουν μεγάλα πλήθη αποταμιευτών, οι οποίοι διαθέτουν στις επιχειρήσεις αυτές μόνο τα ποσά που συνεισφέρει ή δανείζει ο καθένας τους και που αντιπροσωπεύονται από πιστωτικούς τίτλους (μετοχές ή ομολογίες). Η δράση των εταιρικών αυτών επιχειρήσεων, των οποίων η ζωή μπορεί να παραταθεί πέρα από τη ζωή των ιδρυτών ή των μετόχων τους, ξεπερνά όχι μόνο στις διαστάσεις αλλά και στον χρόνο, τη δυνατότητα που έχει ο μεμονωμένος αποταμιευτής να δεσμευθεί και έτσι προσφέρεται στο άτομο η δυνατότητα να αποσύρει από την επιχείρηση τις αποταμιεύσεις του, ρευστοποιώντας τον πιστωτικό τίτλο του οποιαδήποτε στιγμή: αυτό γίνεται με την παραχώρηση των τίτλων, που εισάγει άλλα άτομα στην επένδυση. Μετοχές και ομολογίες μεταβιβάζονται εύκολα από το ένα πρόσωπο στο άλλο και οι αγοραπωλησίες τους γίνονται ακριβώς στα χ. αξιών. Με τον ίδιο τρόπο μπορούν να μεταβιβαστούν και οι τίτλοι του δημόσιου χρέους που εκδίδει το κράτος για να συγκεντρώσει, με την εκούσια συνδρομή των ιδιωτών, τα χρήματα που χρειάζεται για να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες του είτε βραχυπρόθεσμες (για κάλυψη ελλείμματος) είτε μακροπρόθεσμες (όπως το πρόγραμμα δημόσιων έργων). Ο ρόλος λοιπόν του χ. αξιών συνίσταται στη συγκέντρωση των αποταμιεύσεων που τις κατανέμει στις ιδιωτικές και στις δημόσιες επενδύσεις, έτσι που να τις κάνει να κατευθύνονται προς τις τοποθετήσεις όπου είναι υψηλότερη η αποδοτικότητα του κεφαλαίου. Αυτή η επιλογή των αποδοτικότερων τοποθετήσεων γίνεται με τη διακύμανση της τιμής των τίτλων. Πώς καθορίζεται η τιμή των τίτλων; Ένας χρηματιστηριακός τίτλος δεν είναι ένα αγαθό που έχει άμεση χρησιμότητα γι’ αυτόν που τον κατέχει: η χρησιμότητα του προέρχεται από το γεγονός ότι προσφέρει στον κάτοχό του ένα εισόδημα με μορφή τόκου (αν πρόκειται περί τίτλου με σταθερή απόδοση - ομολογία) ή μερίσματος (αν είναι με μεταβλητή απόδοση - μετοχή). Για τον λόγο αυτό η σημερινή τιμή του είναι το σημερινό ισότιμο του μελλοντικού εισοδήματος, κεφαλαιοποιημένο με το κανονικό επιτόκιο. Η ομολογία ή το κρατικό χρεώγραφο εξασφαλίζουν ένα εισόδημα σταθερό και βέβαιο κατά το μέτρο του: εφόσον είναι γνωστό το επιτόκιο, ο καθορισμός της τιμής τους θα έπρεπε κανονικά να βγαίνει με μια απλή αριθμητική πράξη. Περισσότερο περίπλοκος είναι ο καθορισμός της τιμής μιας μετοχής: ποιο θα είναι το μελλοντικό της εισόδημα; Η εταιρεία θα είναι σε θέση να δώσει μερίσματα και σε ποιο βαθμό; Οι τιμές των τίτλων με μεταβλητή απόδοση μπορούν να καθοριστούν μόνο σε συνάρτηση με τις προβλέψεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία της συγκεκριμένης εταιρείας και της αγοράς. Και στα χ. αξιών ο ρόλος της διατύπωσης προβλέψεων ανήκει σε ειδική κατηγορία παικτών που κερδοσκοπούν, δηλαδή επιδίδονται συστηματικά στη μελέτη της αγοράς για να προβλέψουν τις μελλοντικές διακυμάνσεις των τιμών. Όργανο της κερδοσκοπίας είναι πάντοτε το εμπόριο επί προθεσμία: πλάι στις άμεσα εκτελεστές πράξεις, που κατά κανόνα έχουν ως αντικείμενο τους τίτλους με σταθερή απόδοση, υπάρχουν και οι συναλλαγές με μελλοντική εκτέλεση (συνήθως το τέλος του μήνα), που αναφέρονται συνήθως σε τίτλους με μεταβλητή απόδοση. Ενώ οι αποταμιευτές αγοράζουν τίτλους για να επενδύσουν σε αυτούς τα οικονομικά μέσα που διαθέτουν πραγματικά ή πωλούν για να ρευστοποιήσουν τους τίτλους που πραγματικά κατέχουν, οι κερδοσκόποι του χ. συνηθίζουν να κάνουν, τις πράξεις τους επί προθεσμία ακάλυπτες: ανάλογα δηλαδή με τις προβλέψεις για την εξέλιξη της αγοράς, πωλούν τίτλους χωρίς να τους έχουν ή αγοράζουν χωρίς να διαθέτουν το ρευστό που είναι αναγκαίο για να τους αγοράσουν. Πριν λήξει η συμφωνία επί προθεσμία, που έχουν συμφωνήσει έτσι, ο ακάλυπτος πωλητής ξέρει πως έχει την υποχρέωση να καλυφθεί, δηλαδή να προμηθευτεί τους τίτλους που πρέπει να παραδώσει στον αγοραστή και ο ακάλυπτος αγοραστής ξέρει ότι πρέπει να βρει τα κεφάλαια έγκαιρα. Στην πρώτη περίπτωση ο πωλητής (που σπεκουλάρησε με τα κάτω) υπολογίζει ότι θα μπορέσει να αγοράσει τους τίτλους την ώρα της πτώσης τους, σε χαμηλότερη τιμή και να κερδίσει τη διαφορά· στη δεύτερη περίπτωση, εκείνος που έπαιξε με τα πάνω υπολογίζει πως θα μπορέσει, κατά τη λήξη της προθεσμίας, να πωλήσει τους τίτλους σε τιμή αρκετή να τον καλύψει και να του αφήσει επιπλέον ένα κέρδος. Οι κερδοσκοπικές αυτές πράξεις επί προθεσμία μπορούν να ανανεωθούν έγκαιρα: αρκεί οι τίτλοι, αντί να ξαναγοραστούν ή να ξαναπωληθούν, να παρθούν ή να δοθούν με ρεπόρ (μεταφορά). Άποψη του εσωτερικού του χρηματιστηρίου αξιών του Μιλάνου. Το χρηματιστήριο αξιών του Λονδίνου σε χαλκογραφία. Ιδρύθηκε το 1809. Το χρηματιστήριο της Νέα Υόρκης (φωτ. ΑΠΕ). Το χρηματιστήριο Αθηνών (φωτ. ΑΠΕ). Το χρηματιστήριο του Σάο Πάολο (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

το / χρηματιστήριον, ΝΜΑ

χώρος στον οποίο διεξάγονται χρηματιστηριακές εργασίες

νεοελλ.

1. το χρηματιστήριο αξιών

2. φρ. α) «χρηματιστήριο αξιών»

(νομ.-οικον.) νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου που αποτελεί οργανωμένη αγορά για την αγοραπωλησία χρεωγράφων, όπως είναι οι μετοχές, τα ομόλογα και, γενικά, οι κινητές αξίες

β) «χρηματιστήριο εμπορευμάτων» — οργανωμένη αγορά για τη διαπραγμάτευση συμβολαίων αγοραπωλησίας τυποποιημένων αγαθών που αποτελούν προϊόντα πρωτογενούς παραγωγής, όπως είναι ο σίτος, το βαμβάκι, ο χρυσός κ.ά., αλλά και υπηρεσιών, όπως είναι λ.χ. οι ναύλοι

γ) «χρηματιστήριο εργασίας» — αγορά όπου συναντώνται η προσφορά και η ζήτηση εργασίας, διαμορφώνεται η τιμή της και συνάπτονται οι συμβάσεις, μέσω τών οποίων η εργασία συνδέεται άμεσα με την παραγωγική διαδικασία

δ) «δείκτης τιμών χρηματιστηρίου» — αριθμοδείκτης ο οποίος δείχνει τη χρηματιστηριακή κίνηση ενός τακτού χρονικού διαστήματος

αρχ.

1. τόπος διεξαγωγής εμπορικών ή χρηματικών εργασιών

2. δημόσιο ίδρυμα στο οποίο συνέρχονται για να συσκεφθούν όσοι ασχολούνται με εμπορικές ή τραπεζικές υποθέσεις

3. δικαστήριο ή δικαστικό βήμα

4. ιερό.

[ΕΤΥΜΟΛ. < χρηματίζω + επίθημα -τήριο(ν)* (πρβλ. καθαρισ-τήριο)].